محله طلاب؛ محل سکونت طلبه‌های مشهد بود

تاریخچه

محله طلاب نامش را از سکونت طلبه‌های مشهدی در این محله گرفته است. اواخر دهه۴۰ و با افزایش جمعیت طلاب دینی در مشهد، آیت‌الله فقیه سبزواری برای اسکان طلبه‌ها از آستان قدس درخواست زمین کرد. مسئولان آستان قدس نیز مزرعه محراب‌خان همراه با مزارع دنجان، علی‌آباد، شادکن و جمع‌آباد در اطراف آن را در قالب یک پلاک به ثبت رساندند و پس از اصلاحات ارضی (سال ۱۳۴۸) به طلاب مشهد اجاره دادند.

بنا به توافق آیت‌الله سبزواری با آستان قدس، قرار شد بیست سال طلاب اجاره‌بها ندهند. از آن زمان این محله و محلات اطرافش به کوی طلاب معروف و ضمیمه شهر شدند. آن‌طور که وقف‌نامه‌ها تعریف کرده‌اند، محله‌های فجر، طلاب و وحید امروزی در حدود مزرعه محراب‌خان قرار می‌گرفته‌اند. همچنین از قنات محراب‌خان و آب گوارای آن بسیار تعریف شده است. این مزرعه یک یخچال نیز داشته است.

بنا به کتاب «تاریخ شهر مشهد» نوشته مهدی سیدی، محراب‌خان در سال‌های ۱۰۱۱ تا ۱۰۱۸ قمری (عصر قاجار) حاکم مشهد بوده و اکنون نیز در حرم مطهر رضوی مدفون است. به‌احتمال قوی، مزرعه و روستای محراب‌خان هم جزو اموال او بوده است. به نوشته عبدالحمید مولوی، در سال ۱۱۲۰ قمری پنج دانگ مزرعه محراب‌خان را فردی به‌نام «محمودبیگ» وقف ایتام سادات و تعلیم و تربیت آن‌ها کرده است.

بنا به کتاب «جغرافیای تاریخی شهر مشهد»، قلعه محراب‌خان به قلعه گاودار‌ها هم شهرت داشته و تا سال ۱۳۶۲ همچنان باقی بوده است. پنجاه خانوار فارس در پنج صحرای آن ساکن و به کشت و کار کشاورزی و دامداری مشغول بودند.

آسایشگاه جذامی‌ها در زمان رضاشاه در زمین مزرعه محراب‌خان ساخته شد که محل آن در محله طلاب مشخص است. این آسایشگاه در کنار بیمارستان هاشمی‌نژاد قرار داشته است و هنوز برخی از بیماران مبتلا به جزام و نوادگان آن‌ها در بقایای همان آسایشگاه و پشت این بیمارستان زندگی می‌کنند.

محل قلعه قدیم محراب‏‌خان، با نام پنج‏راه محراب‏‌خان، داخل خیابان مفتح ۶ در کوی طلاب بوده است.

بافت

محله طلاب با ۴۶ هکتار وسعت، جزو ۱۰ محله کوچک شهر است. بااین‌حال، تراکم جمعیت در این محله بسیار زیاد است و در هر هکتار آن ۲۳۹ نفر سکونت دارند که چهاربرابر میانگین شهری است. محله طلاب در چند دهه گذشته و به‌دلیل گسترش بافت شهری و نزدیکی نسبی به حرم مطهر رضوی، به منطقه‌ای مسکونی (۶۷ درصد)، درمانی (۱۳ درصد) و تجاری (۱۰ درصد) تبدیل شده است.

ساخت‌وساز‌ها در محله طلاب به‌سمت مرتفع‌سازی پیش می‌رود، به‌نحوی‌که اکنون به‌ندرت می‌توان خانه یک‌طبقه در این محله یافت. تقسیم‌بندی بلوک‌های محله طلاب قطعات ۱۰۰ تا ۲۵۰ متری است. بیشتر ساکنان محله طلاب سنتی و مذهبی هستند و در دوران دفاع مقدس شهدای بسیاری تقدیم انقلاب کرده‌اند.

دسترسی

محله طلاب در بولوار طبرسی به ایستگاه نبوت و مفتح در خط دو قطارشهری مشهد دسترسی دارد. همچنین، شهروندان این محله از طریق بولوار‌های مفتح، نبوت و طبرسی می‌توانند به سایر نقاط شهر دسترسی داشته باشند. پراکندگی خطوط اتوبوس این محله چندان مطلوب نیست، اما از آنجا که مساحت محله کم است، به‌طور میانگین از هر نقطه محله تا ایستگاه اتوبوس فقط ۱۳۳ متر راه است که در مقایسه با سایر محلات شهر مناسب است.

امکانات فرهنگی و رفاهی

• راسته تجاری خیابان مفتح در محدوده محله طلاب به مغازه‌های مزون لباس عروس و طلاجات اختصاص دارد و با حضور عروس و داماد‌ها برای خرید، حال‌وهوای شادی به محله داده است.
• مغازه‌های تجاری متنوعی در محله طلاب حضور دارند که نیاز‌های روزمره اهالی را برطرف می‌کنند.
• مسجد فقیه سبزواری که اکنون موزه دفاع مقدس نیز هست، پایگاه مذهبی و فرهنگی و به‌نوعی هویت محله طلاب است. به‌جز این، سه مسجد دیگر نیز دارد.
• به‌دلیل قرارگرفتن بیمارستان هاشمی‌نژاد و بیمارستان امام‌حسین (ع) در محله طلاب، سرانه درمانی آن خوب است و به‌جز این، یک درمانگاه عمومی نیز دارد.
• محله طلاب فقط یک دبستان دارد که باتوجه‌به فراوانی گروه‌های سنی کمتر از ۱۰ سال در این محله، نیاز به دبستان بیش از این است.
• محله طلاب هیچ‌گونه پارک و فضای سبزی ندارد که باتوجه‌به تراکم جمعیت در این محله، این نیاز به‌شدت احساس می‌شود.

حدود جغرافیایی

محله طلاب شکلی مستطیلی در جهت شمال شرق دارد و از شرق به بولوار نبوت، از شمال به بولوار طبرسی جنوبی، از غرب به بولوار مفتح و از جنوب به بولوار وحید محدود می‌شود.

محله‌های فجر، خیرآباد، ایثار و گلشور در همسایگی محله طلاب قرار دارند.